หลังจากคลุกคลีกับโยคะมาสักพักก็พอจะเริ่มเข้าใจว่าหลักจริงๆของสิ่งที่เราเรียนอยู่ มันคือการเรียนสามเรื่องใหญ่ๆ คือ กาย จิต และลมหายใจ
กายเป็นสิ่งที่ทุกวันนี้พยายามใช้เวลาฝึกฝนและหาความรู้เพิ่มเติมอยู่แล้ว ส่วนจิตแม้จะเพิ่งเริ่มต้นแต่ก็พอที่จะมีครูบาอาจารย์ที่ตรงจริตและสามารถที่จะไปศึกษาต่อเองได้ แต่ลมหายใจ หรือการฝึกปราณเนี่ย ไม่รู้จะไปเรียนที่ไหน มืดแปดด้านของจริง แม้การปฏิบัติธรรมจะให้เรื่องของปราณโดยอัตโนมัติแต่มันก็ไม่เหมือนการเรียนโดยตรง ที่มีหลักการชัดเจน มีวิธีปฏิบัติเป็นขั้นเป็นตอน คนสอนที่รู้จริงก็ไม่ค่อยจะมี ดังนั้นพอได้มีโอกาสเรียนกวางเลยไม่ลังเลที่จะสมัคร
ปราณคืออะไร?
ถ้าขาดอาหารอาจอยู่ได้เป็นเดือน ขาดน้ำอยู่ได้สองสามอาทิตย์ แต่ขาดปราณแค่สองสามนาทีก็เสียชีวิตแล้ว
คือคำกล่าวที่แสดงถึงความสำคัญของปราณที่มีมากกว่าอาหารที่เรารับประทานเข้าไปเสียอีก
ปราณ คือ พลังงานเพื่อชีวิต เป็นพลังงานที่ไหลเวียนอยู่ในตัวเราตลอดเวลา เราได้รับปราณจากการหายใจ จากพืชผักสดที่เรากิน จากน้ำที่เราดื่ม
อาหารต่างๆที่เรารับประทานเข้าไปคืออาหารของเซลล์ในร่างกาย แต่ไม่ใช่อาหารของชีวิต ถ้าเรามีแต่อาหารแต่ไม่มีปราณ เราก็คงเป็นเพียงวัตถุก้อนธาตุที่คงอยู่ได้แต่ไม่มีชีวิต เพราะปราณคือพลังของชีวิต
การฝึกปราณยมะ ถ้าแปลตรงตัว คือการฝึกเพื่อควบคุมพลังงานชีวิต หลักๆ คือเราฝึกลมหายใจเข้าออกของเรานี่แหละ เพราะ 1 รูปาก 2 รูจมูก สามารถสร้างรูปแบบการหายใจได้เป็นพันรูปแบบ ในการฝึกปราณก็จะมีตั้งแต่การเตรียมร่างกายส่วนบน ส่วนล่าง เตรียมช่องทางหายใจ และเมื่อเตรียมทุกส่วนพร้อมจึงจะเข้าสู่การเรียนปราณได้
ประโยชน์ของการฝึกปราณคือจะทำให้การหายใจของเรามีประสิทธิภาพมากขึ้น ในออกซิเจนปริมาณเท่าเดิม ร่างกายเราสามารถนำมาแปรเปลี่ยนเป็นพลังงานได้เต็มประสิทธิภาพมากขึ้นกว่าเดิม ทำให้เราหายใจได้ละเอียดมากขึ้น ลึกและยาวมากขึ้น และผลพลอยได้ของการฝึกปราณก็คือผิวที่สวย เปล่งปลั่ง แต่ถ้าฝึกแล้วตัวดำขึ้น อาจารย์แกว่าให้รีบไปหาเพราะแสดงว่าฝึกผิด
การฝึกปราณหรือแม้แต่การฝึกโยคะ เราไม่ได้ฝึกเพื่อให้อายุยืนขึ้น เพราะคุณจะอายุยืนหรือไม่นั่นขึ้นอยู่กับบุญกรรมที่คุณสร้างสมมา เป้าหมายแท้จริงของเราคือฝึกเพื่อเพิ่มคุณภาพชีวิตของตัวเราเอง ในขณะที่เรายังคงมีชีวิตอยู่ เรามีชีวิตอยู่อย่างไร ป่วยออดๆแอดๆ หรืออยู่อย่างแข็งแรงจวบจนวันสิ้นลม เพราะโยคะเราให้ความสำคัญกับคุณภาพชีวิตภายนอก และจิตวิญญาณภายใน เพราะนั่นคือ “โยคะ”
โยคะและปราณ
โยคะ หรือ ยุชร แปลว่า ขัดแย้ง ผูกพัน คือการฝึกเพื่อให้รู้ถึงความสัมพันธ์ของสิ่งสองสิ่งที่ขัดแย้งกัน แต่ต้องไปด้วยกัน เพื่อให้กำเนิดสิ่งที่เรียกว่า “ลีลา” หรือ การคงอยู่ที่มีการเคลื่อนไหว ดังนั้นเราเรียนเรื่องของกายหยาบ (อาสนะ) เพื่อเปิดหนทางสู่การเรียนรู้กายละเอียดภายใน (จิต)
ลมหายใจคือสิ่งเดียวที่เชื่อมกายและจิตเข้าด้วยกัน ดังนั้นการฝึกลมหายใจ จึงเป็นบันไดขั้นแรกสู่การฝึกจิตที่สูงขึ้นไป หรือหากเราไม่สนใจส่วนนั้น เราก็สามารถฝึกเพื่อเพิ่มคุณภาพการหายใจของเรา ซึ่งสุดท้ายก็จะนำไปสู่สุขภาพที่ดีอย่างยั่งยืน
การหายใจมีสามระดับ คือ หายใจด้วยอก กระบังลม และท้องน้อย ซึ่งแต่ละระดับก็จะมีประโยชน์แตกต่างกัน การหายใจด้วยอกส่วนบนช่วยเพิ่มออกซิเจนและปราณให้กับสมอง เป็นการรักษาเซลล์สมอง ฟื้นฟูความทรงจำ ทำให้ประสาทส่วนบน เช่น สายตา สมอง หู และการพูดของเราดีขึ้น จะสังเกตว่าเวลาที่เราตกใจหรือกลัวเราจะหายใจสั้นขึ้น นั่นเพราะร่างกายต้องการส่งออกซิเจนไปเลี้ยงสมองมากขึ้นในภาวะที่ตึงเครียดนี้ ส่วนมากคนทั่วไปมักจะหายใจอยู่ที่ส่วนนี้
การหายใจด้วยกระบังลมส่วนกลาง เป็นการหายใจเพื่อชีวิต เพื่อสุขภาพ เพื่อคุณภาพความแข็งแรงสมบูรณ์ของมนุษย์ ส่วนมากนักกีฬามักจะหายใจด้วยส่วนนี้
และสุดท้ายการหายใจด้วยท้องส่วนล่าง คือการหายใจเพื่อจิตวิญญาณ เพื่อการทำสมาธิ ไม่มีใครนั่งสมาธิแล้วหายใจจนหน้าอกกระเพื่อม หากเป็นเช่นนั้นแสดงว่ายังติดอยู่ในวงจรของความคิดอยู่ ในการฝึกโยคะนั้นเราก็จะหายใจด้วยส่วนนี้เป็นหลัก
ในการฝึกปราณเราก็จะถูกฝึกให้สามารถหายใจได้ทั้งสามส่วนอย่างเต็มประสิทธิภาพ ให้ลมหายใจสามารถไหลลื่นผ่านไปในทุกส่วนได้อย่างอิสระ เปิดเส้นทางของลมปราณที่อาจจะเคยติดขัดมาก่อน ซึ่งจะพาเราไปสู่การฝึกลมหายใจแบบที่สี่ คือลมหายใจแบบโยคี ที่รวมเอาการหายใจทั้งสามแบบที่กล่าวข้างบนเข้ามาไว้ด้วยกัน
ตอนที่กวางลงเรียนคลาสปราณกวางไม่ได้คาดหวังเรื่องอะไรเป็นพิเศษ เพียงแต่มีความสนใจและอยากเรียนรู้เพิ่มเติม แต่เพียงการฝึกหายใจที่เข้มข้นสามคลาสแรกผ่านไป กวางก็เจอเรื่องประหลาดใจเข้าแล้ว ปกติกวางถือเป็นคนขี้หนาวมาก แต่ระยะหลังๆกวางเริ่มบ่นกับแฟนที่เป็นคนขี้ร้อนว่ากวางร้อน กวางรู้สึกร้อนมากกว่าเค้าที่เป็นคนขี้ร้อนกว่ากวางมาตลอด จนหลังๆ มันเริ่มชัดเจนขึ้น ที่ชัดเจนสุดก็น่าจะเป็นเรื่องแอร์ในห้องเรียน
ตลอดห้าปีของการได้นั่งในห้องบรรยายของที่ศูนย์โยคะที่กวางเรียน ไม่เคยมีครั้งไหนที่กวางไม่รู้สึกหนาว เพราะอาจารย์ชอบเปิดแอร์เย็นๆ แต่ตอนนี้กวางกลับไม่รู้สึกหนาวแล้ว รู้สึกเป็นปกติธรรมดา ลองนั่งคุยกับแฟนดูคิดว่าอาจจะเป็นเรื่องของการเผาผลาญที่ดีขึ้น เพราะการฝึกปราณตามที่อาจารย์บอกคือเผาผลาญดีกว่าการฝึกโยคะอาสนะสามเท่า ดังนั้นเมื่อการเผาผลาญดีขึ้น ความร้อนที่เกิดจากการเผาผลาญในร่างกายก็น่าจะมากขึ้น ทำให้กลายร่างเป็นคนขี้ร้อนในที่สุด
เครดิต: ความรู้จากคลาสปราณ ศูนย์หฐราชาโยคาศรม
